سنجش و ارزشیابی

هدف از تهيه طرح آزمون اينست كه مطمئن شويم اولاً آن آزمون كامل است و ثانياً اهميت و ارزش بيشتري به برخي از قسمت ها داده نشده باشد . در واقع طرح آزمون به معلم اجازه مي دهد تا تعداد سوالها را متناسب با اهميت فصول و هدفها طرح كند . حال اگر معلم جدول طرح آزمون نداشته باشد ممكن است فقط قسمت هايي را كه نوشتن درباره آنها آسان باشد مطرح كند و مابقي قسمتها را ناديده بگيرد . براي حل اين مشكل يك جدول دو بعدي تنظيم مي كنيم كه محتواي كلي در رديف بالا و هدف هاي كلي در ستون سمت راست قرار بگيرد . اين جدول به ما امكان مي دهد كه براي تعيين هر زمينه محتوايي و هر سطح تفكر مطلوب چند سوال داشته باشيم . درجه صراحت زمينه يا بعد محتوايي به وسيله سازنده آزمون تعيين مي شود . براي ارزيابي پيشرفت تحصيلي جدول مشخصات ، سوالهاي آزمون را در بعد محتوا و سطوح حيطه شناختي را بعد هدف قرار مي دهيم . بعد از انجام و تكميل اين دو بعد ، سوال در بين اهداف و سرفصلهاي درسي توزيع مي شود و تعداد سوال معمولاً به صورت واقعي يا درصدي در هر يك از ستونهاي جدول وارد مي شود . كه ابتدا كل سوالها را به نسبت هدف ها و بخش هاي محتواي برنامه تقسيم مي كنيم و سپس آنها را در جاي مناسب خود در جدول قرار مي دهيم . مدت زماني كه در تدريس هر قسمت صرف شده است معيار مناسبي براي تعيين ارزش ها تلقي مي شود .

طرح ريزي آزمونهاي رواني و تربيتي و تدوين جدول مشخصات آزمون مستلزم توجه به ملاحظات عملي آنها مي باشد . توجه بيش از حد به آزمون مداد-كاغذي فقط به خاطر امتيازهاي اجرايي اين آزمونهاست . اجراي اين آزمون نيز به زمان و سطوح رشد دانش آموزان بستگي دارد كه به طور كلي در طرح ريزي يك آزمون بايد نوع آزمون ، طول آزمون ، شكل و نوع سوال آن مورد توجه قرار بگيرد . سوال هاي چند گزينه اي ، انشايي ، كوتاه پاسخ ، نمونه هايي از سوال هاي آزمون ها مي باشد .

- ضريب تميز سوال كه مشخص مي كند سوال تا چه اندازه مي تواند گروه قوي را از گروه ضعيف جدا سازد و قدرت سوال را در متمايز كردن يا تشخيص بين گروه قوي و ضعيف آزمون شوندگان مشخص كند . در واقع اين امر مخالف ضريب دشواري است كه ميزان سادگي يا دشواري يك سوال را براي گروهي از آزمون شوندگان نشان مي دهد . اين ضريب تميز را با حرف d نشان مي دهند . - ضريب دشواري سوال را به درصد كل آزمودني هايي كه به يك سوال جواب مثبت داده باشند تعريف مي كند . اين ضريب را با حرف P نشان مي دهند . در تجزيه و تحليل سوال هاي آزمون ، همواره اين نكته مطرح است كه سطح دشواري سوال در يك آزمون خوب چقدر باشد .

ارزشيابي پرورشي به سه دسته تقسيم مي شود : ارزشيابي تكويني – ارزشيابي تشخيصي – ارزشيابي تراكمي

ارزشيابي تكويني: اين ارزشيابي زماني اجرا مي شود كه يادگيري در حال تكوين يا شكل گيري است . ارزشيابي تكويني براي نظارت بر پيشرفت دانش آموزان در خلال يك دوره آموزشي و زماني به كار مي رود و اين ارزشيابي اشكال گوناگوني دارد از جمله مي توان به سوال هاي كوتاه پاسخ ، تكاليف كلاسي ، پاسخ شفاهي به سوال هاي معلم و مشاهده اشاره نمود . به عنوان مثال بسياري از معلمان از دانش آموزان مي خواهند كه تكاليف و مسايل رياضي را روي تخته سياه حل كنند در اين صورت معلم مي تواند عملكرد دانش آموز را تشخيص دهد كه تا چه حد و مقداري درس مورد نظر را ياد گرفته است .

ارزشيابي تراكمي: از اين ارزشيابي در پايان يادگيري و به منظور تعيين نمره و يا تائيد عملكرد دانش آموز انجام مي گيرد . در اين ارزشيابي مي توان يادگيري هاي متراكم دانش آموزان را طول يك دوره آموزشي اندازه گيري كرد . اين نوع ارزشيابي معمولاً كلي تر و به دفعات كمتري صورت مي گيرد . در واقع هدف از اين ارزشيابي ، نمره دادن به دانش آموزان و قضاوت درباره كار معلم و برنامه درسي يا مقايسه برنامه هاي مختلف درسي با يكديگر است. آزمون هاي جامعي كه در پايان سال تحصيلي اجرا مي شود از اين نوع آزمون هاي مي باشند .

ارزشيابي تشخيصي: از اين ارزشيابي براي اندازه گيري نقاط قوت و ضعف آزمودني ها و معمولاً براي شناسايي نقايص موجود در مهارت ها و عملكرد آنها از اين نوع ارزشيابي استفاده مي كنند . اين ارزشيابي براي شناسايي و مشكلات يادگيري استفاده مي شود كه گاهاً به منظور كمك به تعيين منبع مشكل خاص طراحي مي شود . گاهي نيز از اين ارزشيابي براي كشف علل مشكلات يادگيري آزمودني ها به كار مي برند كه در اين مورد ارزشيابي تشخيصي مبتني بر نتايج آزمون هاي تكويني است زيرا هدف تشخيص نواقص آموزشي و يادگيري و كمك به معلم و يادگيرنده براي حل اين مشكلات است .

اندازه گيري يعني نسبت دادن اعداد به افراد يا اشياء به شيوه اي نظام دار و به گونه اي كه صفت يا ويژگي خاصي را در فرد نشان دهد . اين اعداد بايد خصوصيات ويژه اي داشته باشند كه صفات اشياء يا افراد را تعيين كند و مقدار آن نيز به صورت عدد يا رقم اعلام گردد . بنابراين مي توان گفت كه اندازه گيري فرآيندي نظام دار و دقيق است . اصطلاحات ارزشيابي ، آزمون و سنجش با اندازه گيري كاملاً همبستگي دارد اما هميشه با معناي ثابت استفاده نمي شود . ارزشيابي علاوه بر اندازه گيري و آزمون ، مستلزم داوري و قضاوت ارزشي نيز مي باشد . هنگامي كه معلمي در كلاس درس ، امتحاني را برگزار مي نمايد و در آن نمرات در چهار سطح عالي ، خوب ، متوسط و ضعيف طبقه بندي شود ، اين نوعي ارزشيابي محسوب مي شود . آزمون نسبت به اندازه گيري و سنجش معناي محدودتري دارد . آزمون معمولاً به مجموعه اي از سوال اطلاق مي شود كه براي ارائه به يك يا چند نفر در شرايط خاص تدوين شود . سنجش نيز به عنوان تحليل جامع و چند جانبه عملكرد اختصاصي آزمودني تعريف مي شود . سنجش يك مقوله متفاوت با اندازه گيري و نوعي تحليل باليني و پيش بيني عملكرد فرد است . سطح اندازه گيري نيز در بررسي هاي رواني و ارزشيابي هاي آموزشي مهم است تا به گونه اي كه براي همگان مفهوم يكساني داشته باشد . اندازه گيري دقيق ترين نوع توصيف براي ويژگي هاي رواني است كه به موجب آن مي توان اندازه هاي كمي و عدد را به صفات و اشياء يا افراد نسبت داد از آنجا كه ميزان دقت اندازه گيري ها متفاوت است در نتيجه كيفيت اندازه گيري نيز متنوع و متفاوت مي باشد . اين تفاوتها نياز به استفاده از مقياس هاي مختلف اندازه گيري را به وجود مي آورد كه اين مقياس عبارتند از مقياس اسمي ، رتبه اي ، فاصله و نسبي .